Bijna was dat mogelijk geweest. In het begin van de vorige eeuw is er een uitgewerkt plan geweest om een spoorlijn aan te leggen van Lunteren naar Hoenderloo. Daarbij speelde handjeklap vanuit Kröller, de eigenaar van wat later het park de Hoge Veluwe zou worden, een rol. Uiteindelijk is die spoorlijn er nooit van gekomen, maar een nooit gebruikte halteplaats voor dit spoor en een verplaatste weg zijn er nog wel.

Spoorlijnentijd

In het begin van deze eeuw werden er overal in Nederland spoorlijnen aangelegd. Zo ontstond er ook een plan om een spoorlijn aan te leggen van Arnhem naar Apeldoorn, dwars over de Veluwe, via Hoenderloo. Al snel werd daarbij een zijlijn gepland die van Hoenderloo naar Lunteren zou lopen

Er werd een ‘Comité ter verkrijging en instandhouding van eene spoorwegverbinding tusschen Arnhem en Apeldoorn met een zijtak Hoenderloo-Lunteren’ gevormd. Dit comité ging zich beijveren voor de financiering van deze lijn. Daartoe werd contact gelegd met alle eigenaren van de grond van deze lijn, dat waren vooral de gemeentes. 

Gemeenteraad van Ede

Zo werd er in 1913 en 1914 in de gemeenteraad van Ede uitgebreid gesproken over hoeveel geld er ter beschikking gesteld zou worden voor deze spoorlijn van Hoenderloo naar Lunteren. Daarbij kwamen allerlei voorwaarden aan de orde. 

Zo kwam ter sprake dat men zonder overstappen naar Ede zou moeten kunnen reizen. Hierbij speelde vooral mee, dat men bang was dat anders de markt in Barneveld bevoordeeld zou worden ten koste van de markt in Ede. Ook werd besproken dat men -vanuit Lunteren- zonder overstappen via Hoenderloo naar Apeldoorn zou moeten kunnen reizen. Dit bleek technisch niet mogelijk, omdat de spoorlijn Arnhem-Apeldoorn ‘geëlektrificeerd’ zou worden en op de zijtak naar Lunteren zouden stoomtreinen gaan rijden. 

Dhr. Kröller en de weg tussen Otterlo en Hoenderloo

In deze tijd was dhr. Kröller bezig met het  verwerven van de stukken grond, die later de Hoge Veluwe zouden vormen. Dwars door zijn gebied liep de -nog steeds bestaande- maar toen openbare weg van Otterlo naar Hoenderloo, via boerderij de Pampel. Door deze openbare weg werd zijn terrein in tweeën gesplitst.  Kröller wilde hier echter een besloten jachtterrein van maken.  Daartoe wilde hij deze weg verleggen naar de noordgrens van zijn terrein.  Behalve de Kröller-Müllers had niemand anders belang bij de verlegging van deze weg. Om de gemeente Ede te paaien voor dit plan, bood Kröller  daarom -ook langs de noordgrens- van zijn park grond aan voor de aan te leggen spoorlijn Lunteren-Hoenderloo. Daarbij stelde hij wel als voorwaarde dat daar ook de nieuw aan te leggen, en door Kröller te betalen, weg van Otterlo naar Hoenderloo zou komen. Hij wilde ook met een  fors aandelenpakket deelnemen  in de nieuwe spoorwegmaatschappij ‘de Hooge Veluwe’, die de lijn zou exploiteren. De oude weg van Otterlo naar Hoenderloo zou dan aan de openbaarheid onttrokken kunnen worden en Kröller had dan zijn eigen besloten jachtterrein.

Loop van de spoorlijn

Er zijn diverse tekeningen van het mogelijke tracé van deze spoorlijn gemaakt. Voor de spoorlijn van Arnhem naar Apeldoorn is zelfs al een talud aangelegd, wat ter hoogte van Schaarsbergen nog te vinden is.

Halteplaatsen waren gepland bij Hoenderloo, de Hoge Veluwe (ter hoogte van de huidige dienstgebouwen), Harskamp (waar de legerplaats ook van zou profiteren) en De Valk (waar ook een laad-en losterrein voorzien was en wat ongetwijfeld en enorme economische boost zou beteken voor de buurtschap de Valk). Het eindpunt zou station Lunteren zijn.

Bouw van een halteplaats 

In deze tijd werd ook het jachtslot Sint Hubertus gebouwd met de nodige bijgebouwen, zoals stallen en woningen voor personeel. Deze stallen en woningen zijn later de dienstgebouwen van het nationaal park de Hoge Veluwe geworden. Vooruitlopend op de spoorlijn-plannen heeft het echtpaar Kröller-Müller hier ook alvast een halteplaats voor de trein laten bouwen. Deze halteplaats bestaat nog steeds! Dit gebouwtje is te vinden aan de westzijde van de binnenplaats van het huidige dienstgebouw. Deze halteplaats staat niet langs, maar haaks op de aan te leggen spoorlijn. Waarschijnlijk om esthetische redenen. 

Hoe ging het verder met de spoorlijn en de weg?

De spoorlijn is er, vanwege financieringsproblemen, uiteindelijk nooit gekomen: niet van Arnhem naar Apeldoorn, noch van Hoenderloo naar Lunteren. Door de toezeggingen van dhr. Kröller, om financieel fors bij te dragen aan deze spoorlijn, heeft hij de gemeenteraad van Ede wel zover gekregen dat ze in hebben gestemd met zijn plan om de weg van Otterlo naar Hoenderloo naar de noordgrens van zijn terrein te verleggen. Daar vinden we nog steeds deze weg tussen het schietterrein Harskamp en de Hoge Veluwe. Deze weg was er niet gekomen, zonder de  door Kröller toegezegde financiële bijdragen voor de nooit gekomen  spoorweg. 

Bronnen:

– Notulen gemeenteraad Ede van 9 september 1913, 25 oktober 1913 en 16 februari 1914 

– Haak en Hofman (1995). De Hoge Veluwe in de 19e eeuw.

Met dank aan Roel van Amerongen en het Gemeentearchief Ede

Martijn Stöfsel

Lees hier de online krant van deze week.

 

 

 

 

De rechtstaat werd ooit bedacht om de burgers te beschermen tegen de overheid. Geen willekeur mogelijk van dictators. Daarna kwam de verzorgingsstaat om de burgers te ondersteunen met uitkeringen en pensioenen. 

In welke staat leven we nu? Je zou bijna denken dat de rechtstaat weer nodig is om de problemen in de uitvoering van de verzorgingsstaat te ondervangen. Goed voorbeeld hiervan is de Toeslagenaffaire. 

En dan berijd ik weer mijn stokpaard; de uitvoering, daar gaat het mis. Daarmee wijs ik niet meteen naar de uitvoerders, maar ook naar politiek en beleid. Maken we het niet te ingewikkeld om het uit te voeren? 

Ja, dat doen we en vooral omdat er met theoretische kennis wordt gewerkt. We hebben het over regie, expert, opgave en proces. Maar we hebben het niet of nauwelijks over praktisch handelen en werken.

De bekende filosoof Aristoteles wist dit al. Griekse bouwmeesters braken zich destijds het hoofd over hoe zij gelijke ronde torens konden bouwen. Dat was te berekenen, maar hoe krijg je dat uitgevoerd. Op een dag liep Aristoteles op een bouwplaats en hij zag daar een arbeider lopen met een stuk lang lood. De wijsgeer vroeg ‘wat doe je daar mee.’ Waarop de werker liet zien dat hij dit rond de stenen van de eerste toren legde en die ronde vorm voor de volgende toren gebruikte. Alle theorie werkte niet, praktische wijsheid, dat was de oplossing.

Het juiste midden ligt tussen theorie (regels, regels, regels) en praktijk (hart, hoofd, ervaring, intuïtie). U weet natuurlijk al waar mijn voorkeur ligt.

Waarom doen we dat niet dan? Simpelweg omdat het niet past in onze systemen. Degene bovenaan de hiërarchie, en of dat nu de chef is of het kabinet, zal altijd de regels hanteren omdat men daar uiteindelijk op afgerekend wordt. Is het niet door een parlement, onderzoekscommissie, de rechter, de Europese Unie, dan zijn het wel de echoënde media die je aan de schandpaal nagelen, wanneer er een uitzondering wordt gemaakt.

Ga het volgende eens bij uzelf na (heb ik van Aristoteles). De lezer van deze columns schat ik in als mensen die anderen wel eens geholpen hebben. Was dat succesvol omdat u de regels volgde of uw hart en intuïtie? Ik denk het antwoord te weten.

Lees hier de online krant van deze week.

Net voor de jaarwisseling meldt het Sociaal Cultureel Planbureau dat in 10 jaar tijd de tevredenheid over het functioneren van de democratie nog nooit zo sterk is gedaald. Men is tevreden over de democratie, maar niet over wie het uitvoeren. Politiek plus bestuur staan met economie en wonen in de top drie van meest genoemde problemen. Daarna volgen onder meer armoede en klimaat. Immigratie en integratie staan in de problemenlijst op een gedeelde negende plaats, met zorg en ouderenzorg.Het is wel eens anders geweest. Immigratie, veiligheid, zorg en armoede domineerden lang de top van zorgen van mensen. Economie op twee, met de inflatie en stijgende prijzen kan ik mij voorstellen en op drie wonen, hoe krijg ik een huis, ook die is te plaatsen.

Nu dan de democratie op 1. We voelen ons niet gehoord, de overheid doet maar. Ik trek me dat aan en liep er die dag over te peinzen. Tot ik in het NOS-journaal interviews zag over dat onderzoek. Het ging inderdaad om de uitvoering, degenen die met elkaar de democratie gestalte geven. Gewone mensen gaven aan dat ze dat geschreeuw tegen elkaar niets vinden, het gaat niet om politici zelf, maar om je werk voor de samenleving. Bedenk oplossingen, kom tot iets met elkaar in plaats van recht tegenover elkaar te staan, te polariseren. Misschien krijg je niet 100% je zin, maar is dat 60%, dat heb je toch wat in plaats van niets. 

Maar lever maar eens iets in voor een ander, het blijft lastig.Over uitvoering, beter gezegd dienstverlening, gesproken. Heeft u de nieuwe radiospot van de apothekers gehoord? Zij krijgen met gewijzigde regels te maken en vragen begrip aan hun klanten, dat die niet boos worden bij de balie. Men krijgt steeds meer met agressie te maken, in de apotheek dus… Ook dat geeft zorgen, in deze eerste column van het nieuwe jaar zeg ik; zeker zorgen, maar zet die om in voornemens als je er zelf wat aan kan veranderen.

Lees hier de online krant van deze week.

Archeologen kunnen aan de hand van opgravingen goed bepalen hoe er in de oudheid werd geleefd. Wat werd er gegeten, welke dieren werden er gehouden en welke grafrituelen waren er. Om maar eens iets vrolijks te noemen. Maar ook ziektes en veldslagen laten hun sporen achter. Ook kun je zien hoe de samenleving was georganiseerd, zelfs of er een vorm van democratie was.

Hoe kan dit laatste dan, vraagt u zich af. Notulen van vergaderingen van een paar duizend jaar geleden bestaan er echt niet meer. In Midden-Amerika zijn steden ontdekt van duizenden jaren voor het begin van de jaartelling, dus ook nog ver van voor de Inca’s en de Azteken. Sommige van die steden hadden een paleis of een groot versterkt huis op een strategische plek, meestal hooggelegen, dan was er een koning of een militair heerser. Dan was ook ongeveer het einde van zo’n tijdperk te zien aan de hand van verwoestingen, brandlagen of menselijke resten met verwondingen. Andere steden hadden geen centrum van de macht, maar een grote hal waarin men bijeenkwam. Die hal lag in het midden van zo’n stad en er leidden brede straten naar toe. Dat in tegenstelling tot die paleizen die lastig toegankelijk waren gemaakt. Zelfs waren er kleinere hallen in wijken, naast die centrale hal. Dat soort samenlevingen hielden het veel langer vol, veel minder conflicten. Belangrijkste agendapunten waren toen de voedselvoorziening en de opslag en de verdeling er van. Eigenlijk een voorloper van de politiek nu die het meeste gaat over de verdeling van schaarse middelen. Maar toen was er nog geen geld.

Ik vind het een fascinerend verhaal. Zeker als je bedenkt dat wij in die tijd nog als jagers in dierenvellen rondliepen en er elders al beschavingen met landbouw en handel waren.Ik wil nu niet naar onze huidige beschaving, als ik die nog zo noemen mag. Wat zou men van ons vinden als Ede over 8000 jaar wordt opgegraven? Het Raadhuis, een burcht of een baken van de democratie door al die wegen die er naar toe leidden. Het station, waar waren die rails voor. Het Landmark op de Ginkelse Heide, waar diende dat toe. Windmolens, zonnepanelen, een Sherman tank. Het prikkelt de fantasie aan alle kanten, maar ook het besef dat wij maar een stofvlokje in de tijd zijn. En dat we die tijd dat we er zijn zo goed mogelijk en democratisch met elkaar moeten gebruiken want dan blijft de maatschappij langer in stand. Opgegraven resten van pakhuizen met graan versus gevonden doorboorde schedels, het scheelde honderden jaren.

Lees hier de online krant van deze week.

Twintig was ik toen ik op een zonnige, maar frisse vrijdagochtend door het centrum van Beaune liep. De strakblauwe lucht gaf een onverwachte geur af, namelijk van brandend hout. De lokale bakker was drukdoende pain en baguettes te bakken, een vertrouwd gevoel zoals hier voel ik mij thuis, heb ik hier ooit geleefd, maakte zich meester van mij. 

Het was de derde vrijdag in november en ik was daar met een reden. In die jaren werkte ik voor Wijnkoperij Robbers & Van den Hoogen te Arnhem en was daar met de directeur, Jaap Donders en natuurlijk met mijn collega wijnadviseurs. Het derde weekend in november wordt ‘Les Trois Glorieuses’ genoemd en deze titel vraagt om nadere uitleg.

Hospice de Beaune

De geschiedenis gaat ver terug, Nicolas Rolin werd in 1422 benoemd tot kanselier van hertog Filips de Goede, Nicolas werd geboren in een welgestelde familie in Autun en studeerde rechten in Avignon. Naast het feit dat hij de belangrijkste adviseur was van de hertog was hij ook verantwoordelijk voor het innen van de hertogelijke belastingcenten. De overlevering wil dat Nicolas zelf ook een aardige duit uit de belastingpot wist te vissen. Evenwel maakt de geschiedenis duidelijk dat vader Rolin Nicolas een vermogen had nagelaten en bovendien vele hectaren wijngaard in dorpen die nu nog bekend staan als leveranciers van de meest kostbare wijnen van de Bourgogne. Om een paar te noemen: Meursault, Beaune, Pommard en Volnay. 

Tot de dood ons scheidt, twee huwelijken strandden omdat de eega’s overleden en het kapitaal van de niet onbemiddelde dames al bij het sluiten van het huwelijk bij wet aan de echtgenoot verviel. Op 20 december 1423 trouwde hij met Guigogne de Salins die zijn kapitaal ook aanzienlijk vergrootte want haar familie was eigenaar van een zoutmijn met de financiële potentie van een goudmijn. Toch ging zijn welvaart knagen. Wellicht is de gelijkenis die Jezus werd verteld volgens Mattheüs ‘Het is makkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om om het Koninkrijk van God binnen te gaan. Nicolas’ geweten begon te knagen en hij bedacht om de gemeenschap van Beaune en omgeving een ziekenhuis te schenken voor de gratis verzorging van patiënten. 

In 1443 werd begonnen met de bouw van het ‘Hospice de Beaune’. Dit monument is nog steeds als museum te bezoeken in het centrum van Beaune. Behalve het monument hangt daar ook het opmerkelijke werk ‘Het Laatste Oordeel’ van Rogier van der Weyden uit de 15e eeuw. In 1462 overleed Nicolas Rolin, zijn vrouw, Guigone de Salins was ontroostbaar. Zij liet het Hospice opnieuw behangen met de repeterende tekst ‘SEULE’ – ‘ALLEEN’. Bezoek dit prachtige monument!

De wijngaarden van het Hospice de Beaune

Zakenman als Nicolas was begreep hij maar al te goed dat de kosten die het ziekenhuis maakte ook gedekt moesten worden. Hiertoe liet hij het Hospice ook een aantal wijngaarden na. Ook vermogende wijnboeren met een vlekje op hun ziel lieten in de opvolgende eeuwen wijngaarden na aan het Hospice en het bezit nam steeds grotere vormen aan. Les Trois Glorieuses zijn de drie dagen van het derde weekend van november. In dat weekend vinden drie evenementen plaats, De Paulée de Meursault een soort lunch als introductie van het bijzondere weekend, de proeverij van de beschikbare wijnen op zaterdag met voor de ‘Fine Fleur’ van de wereldwijde wijnhandel een diner op de zolderruimten van Het hospice.

De apotheose van het weekend is de wijnveiling op zondagmiddag, altijd met als veilingmeester een Franse of internationale ster. 

Can we have that bottle of Nuits-Saint-Georges?

Een imposante ruimte, de zolder van het Hospice met een hoog dakbeschot. Dan te bedenken dat je aan tafel zit in een monument van bijna 600 jaar oud. Naast mij zat de aimabele Pieter Kortman, seniorwijnadviseur en collega van mij uit Dordrecht, die het westen, te weten groot Rotterdam, Zeeland en West-Brabant van wijnadvies voorzag en dan menig okshoofd verkocht, een okshoofd is een wijnvat met een inhoud van 240 liter, equivalent aan 288 flessen van 0.75 liter. Stel je Pieter voor als een aristocraat, uitstekend gesoigneerd in driedelig grijs gekleed. Pieter had vaker aan dit culinaire spektakel deelgenomen en wist hoe de hazen liepen. Deze ‘hazen’ waren studenten van de Franse hotelschool uit Lyon. Georganiseerd in drie teams, één team voor het serveren van de gerechten, één team voor het serveren van de wijnen en mineraalwater (Cola niet beschikbaar) en één team voor het afruimen van de lege borden en bestek. Pieter riep de ‘wijnober’ en vroeg hem om de wijnlijst, ik zag dat hij de jonge hotelschoolstudent vijftig Franse franken in de hand drukte en tien minuten later stond onze tafel boordevol met de premier en grand cru wijnen uit de mooiste dorpen van de Bourgogne. Naast ons zat een delegatie van Amerikaanse wijnhandelaren, hun ogen werden wel heel erg groot bij het zien van de vineuze rijkdom op onze tafel, zij werden slechts flesje voor flesje voorzien van Bourgondische wijnen. We hadden wel een probleempje, op onze tafel ontbrak een ‘kwispedoor’ ofwel een spuwpot waarin je de geproefde wijn kwijt kunt. Hiervoor gebruikten we een lege fles, waarin toevallig wijn uit Nuits-Saint-Georges had gezeten. Pieter werd door één van de Amerikanen aangesproken: ‘Can we have that bottle of Nuits-Saint-Georges’, waarop Pieter voorzichtige de fles pakte en deze met veel elan aan de Amerikaan overhandigde…. 

Lees hier de online krant van deze week.