Henk de Rooy

LUNTEREN – Het is zaterdagavond 29 september 2023 en in Museum Lunteren wordt het verhaal verteld van verzet koerierster Didi Roos. Het werd een indrukwekkende confrontatie met de moed van de Joodse kinderjuf Rachel Roos en haar verloofde architect Marcel Hertz. Verteller was Sander de Heer en muzikale omlijsting was van Edgar van Asselt.

Lunteren speelde een belangrijke rol in het leven van Didi Roos. Hete was ook aan de rand van dit dorp dat haar werk voor de Ondergrondse abrupt werd beëindigd. Aan het einde van de avond was het Lunteraan Peter Klok, die als zeven jarige buurjongen de arrestatie van Didi van nabij meemaakte.

Het is begin augustus 1942. Op het perron in Rotterdam nemen twee jonge mensen afscheid van elkaar. Het is Marcel die vertrekt naar zijn onderduikadres in Bennekom en afscheid neemt van Rachel met de woorden: Hoelang zal het duren dat ik jou weer zie? 

Een maand eerder, juli 1942, had de familie van Marcel een oproep gekregen om klaar te staan voor transport naar het oosten. Op een dingend advies van de bevriende Martha Nagtegaal doken de beide families vervolgens onder.

De stem van Sander de Heer vertelt de gebeurtenissen inlevend. 

Marcel over het afscheid: Mijn wagon is vol vakantiegangers. En: Didi en ik hebben er geen gedoe van gemaakt. We kusten elkaar.

Rachel (Didi) zou later afreizen naar haar onderduikadres in Lunteren. Soms zagen Marcel en zij elkaar. Het waren korte momenten waarbij het gevaar altijd op de loer lag. 

Het is Didi die op een van deze schaarse momenten met een voorstel komt: We moeten de verloving maar verbreken. Als een van ons sterft, moet de ander verder kunnen gaan.

Dramatische woorden, waarvan haar verloofde niet wil weten.

Didi komt terecht op een zolder met vrijwel geen uitzicht. Slechts door een klein raampje kan zij de lucht en een boom zien.

Dan breekt een van de emotioneelste momenten aan in het leven van Marcel en Didi. Beiden ontvangen een vervalst persoonsbewijs. Dit dankzij leden van de Ondergrondse.

Marcel bericht aan Didi: Ik heb een persoonsbewijs zonder ‘J’. Ik heb het in mijn hand. Ik voel mij Joodser dan Joods!

Didi aan haar Marcel: Ik ben Jodin geworden om dat de Duitsers mij dwongen Jood te zijn. Wij zijn er nog. Wij die er niet meer moeten zijn!

Het is stil in de zaal, waaronder enkele kinderen. De impact van deze beladen woorden moeten nog indalen. Wij die er niet meer moeten zijn!

De stem gaat verder.

Didi was ondergebracht bij Driekus (Flip) van de Pol, een commandant van de Ondergrondse in Lunteren. Nu ze haar persoonsbewijs zonder ‘J’ heeft wil Didi in het verzet: Heeft de Ondergrondse geen mensen nodig? 

Driekus weet niet wat hij hoort en tracht het Didi uit haar hoofd te praten. Het zou veel te gevaarlijk zijn. Didi houdt vol en krijgt de verzekering dat Driekus het bij de Ondergrondse in beraad zal brengen.

Het antwoord komt snel. Driekus tot Didi: Ik zeg maar zoals het is. De meerderheid denkt dat jij door zal slaan bij een arrestatie.

Het antwoord van Didi is kort, krachtig en dramatisch: IK SLA NIET DOOR!

Didi gaat aan het werk als koerierster. Haar onverschrokkenheid en persoonlijkheid maakt haar meer en meer waardevoller voor de Ondergrondse.

Op een dag is Didi aan het werk op het land van de boerderij. Zij hoort iets. Een gebrom in de verte. Vliegtuigen komen over richting Arnhem. Zij ziet stippen, honderden stippen, in de lucht. Parachutisten.

In Museum Lunteren zwelt het geluid aan. Eerst nog nauwelijks hoorbaar, maar dan het dreunen van honderden vliegtuigen. Het is september 1944.

De slag om de Rijnbruggen bij Arnhem (operatie Market Garden) is begonnen. 

Na de verloren slag zwerven er honderden Airborne militairen door de bossen van de zuidelijke Veluwe. Voor deze mannen moeten onderduikadressen komen. 

Aan Didi de taak om ze te vinden.

In de schaapskooi van boer Jansen zitten vijf SS-ers. Gevangen genomen in de chaos van Dolle Dinsdag. Deze nemen oneven redelijk veel ruimte in, want de Ondergrondse heeft 33 airbornes te herbergen.

Wat te doen met de SS-ers, waaronder een Nederlandse? Vrij laten kan niet. Er rest maar één oplossing. De kogel!

Er gaat een schok door de zaal. Iemand doodschieten, vijf nog wel? Wie gaat het doen? Ik? Jij? Jij? Een besluit wordt genomen. De SS-ers worden begraven en hun bezittingen worden bij boer Jansen bewaard in bewaring gegeven. Echter, eind december 1944 gaat de boerderij in vlammen op. De vijf krijgen uiteindelijk een anoniem graf. 

Het is 17 november 1944.

Didi is op weg naar de boerderij van Thomassen aan de Zecksteeg. Een onderhuids gevoel bekruipt haar, maar dan het is al te laat. Zij wordt opgemerkt door de Duitsers en de boerderij binnen gesleurd. Er is een inval gaande. Er is verraad gepleegd, iemand is doorgeslagen.

Op de keukentafel van de boerderij wordt Didi zwaar mishandeld, opdat zij maar zou vertellen wie zij was en wat ze kwam doen. 

Het rauwe, harde Duits van de woedende Duitser knalt, als zijnde kogels, door de zaal van het museum. Er gaat een koude rilling door de toehoorders.

Didi echter, houdt vast aan haar verhaal, dat zij op weg is naar een zwangere vriendin.

Maar zij wist ook dat ze dit niet lang kon volhouden.

Didi verzon een list.

Ze had, om èèn uur, afgesproken op de hoek van Hotel De Pelikaan aan de Roskammersteeg (vroeger Kolensteeg) met een man die een huishoudster zocht. Ze dacht dat hij weleens iets met de Ondergrondse te maken zou kunnen hebben.

De Duitsers gingen mee in haar verhaal en Didi werd als lokaas onder een boom bij De Pelikaan geplaatst.

Wat Didi wist, maar de Duitsers niet wisten: Er zou niemand komen. Ze moest laten zien dat ze gevangen genomen was en zette het op een lopen. De tuin van De Pelikaan in. 

Kogels vlogen om haar heen. Ze werd geraakt in haar linker voet en rechterbeen. Met een geweerkolf wordt zijvervolgens afgeranseld. Didi valt neer. Op dat moment, door een opening in de heg, ontmoeten twee paar ogen elkaar.

Verzetsman Henri Koudijs, afgekomen op de schoten, weet dan genoeg.

Didi keerde terug in Lunteren. Op 9 mei 1945 trouwde zij in het gemeentehuis van Ede met Marcel Hertz.

Samen met haar man en inmiddels twee kinderen emigreerde Rachel Roos in 1950 naar de nieuw gevormde staat Israël waar ze in Holon kwamen te wonen. In 1954 kreeg het paar een derde zoon.

Didi overleed in 1989 toen ze terugkwam van een bezoek uit Nederland, waar de familie-Nagtegaal de Yad Vashem-onderscheiding Rechtvaardige onder de Volkeren ontving.

Lees hier de online krant van deze week.

REGIO – Wethouder Pieter van der Schans en een aantal raadsleden van de gemeente Ede maakten gebruik van de uitnodiging om een werkbezoek aan Malkander te brengen op de eerste dag van de Week tegen Eenzaamheid. Het thema ‘Prettig ouder worden in Ede’, en met name het Informatief Huisbezoek 75+ en Automobiel, diensten waarvan ouderen gebruik kunnen maken, waren de gespreksonderwerpen. 

Vrijwilligers aan het woord

Een aantal vrijwilligers was aanwezig bij dit werkbezoek, zij vertelden met veel bevlogenheid over hun ervaringen tijdens huisbezoeken bij inwoners van 75 jaar en ouder. Het tegengaan van eenzaamheid begint met het signaleren ervan. Zowel tijdens huisbezoek als ritjes met Automobiel bemerken vrijwilligers dat er ouderen zijn met een klein netwerk of soms zelfs bijna geen mensen spreken. 

Allen waren het er over eens dat het vrijwilligerswerk bijdraagt aan zingeving en aan betrokkenheid bij ouderen in Ede. De vrijwilligers maken zich echter ook zorgen over de vergrijzing, de complexiteit van zorg en de betaalbaarheid van bijvoorbeeld vervoer, want de vervoersdienst Automobiel groeit uit z’n jasje. 

Het werkbezoek was een mooie gelegenheid hierover informatie met elkaar uit te wisselen en het belang van ondersteunende diensten voor ouderen in Ede te benadrukken.

Bezoek Wethouder Van der Schans

Het werkbezoek werd afgesloten met een bezoek aan een echtpaar waar Pieter van der Schans samen met vrijwilliger Elly Jansen. Zij werden door een vrijwillige chauffeur bij Automobiel gebracht en gehaald. 

Meer informatie over Informatief Huisbezoek 75+ en Automobiel?

Alle inwoners van 75 jaar en ouder kunnen een huisbezoek door vrijwilligers ontvangen. 

Wilt u meer informatie, u aanmelden voor een huisbezoek of een handige informatiegids Welzijn 75+ ontvangen, neem dan contact op met Malkander via 0318 208080 of stuur een e-mail naar info@malkander-ede.nl  Ook als u meer wilt weten over de dienst Automobiel, kunt u eveneens contact met ons opnemen. Of kijk op www.malkander-ede.nl 

Lees hier de online krant van deze week.

LUNTEREN – Vrijdag 29 september kwam een delegatie van de International Dendrological Society, een vereniging van international experts en liefhebbers op het gebied van bomen op bezoek in Pinetum de Dennenhorst aan de Boslaan achter de Lunterse Boer. De groep bezocht vorige week tal van bijzondere bomencollecties in Nederland zoals de hortus in Leiden en Trompenburg in Rotterdam. De groep bestond onder andere uit leden uit Duitsland, Engeland, Schotland, de Kanaaleilanden, Ierland en Nederland.  

Nieuwe boom uit Pategonie

Het pinetum was uitgekozen vanwege de bijzondere brede collectie van naaldbomen en het aantal grotere exemplaren. Martin Heutink, de taxonomist, die zorgt dat de bomen in de collectie de juiste namen hebben, gaf een rondleiding. Benno Smit, beheerder van het pinetum, mocht na afloop van de excursie en borrel als dank een zeer bijzondere nieuwe boom uit Pategonie (Zuid Amerika), een Fitzroya cupressoides in ontvangst nemen met gedenkplaatje  als dank voor een zeer geslaagde excursie. De boom heeft inmiddels een bijzondere plek in het pinetum gekregen.

Vrienden van het pinetum

Op dit moment worden de voorbereidingen getroffen voor de feestelijkheden ter ere van het 90 jarig bestaan van het pinetum volgend jaar. Bijzonder daarbij is dat het pinetum nog steeds in handen is van nazaten van de stichter Henri Dinger. Inmiddels is er wel een vriendenstichting en een beheerstichting die zorgen voor steun, extra draagvlak en kennis van zaken. Mede dankzij de financiele steun van de Vrienden van het pinetum en de hulp van vrijwilligers is het pinetum klaar voor de volgende 90 jaar. 

Meer infomatie vindt u op www.pinetum.eu. Aanmelden voor de nieuwsbrief en als vriend kan ook.

Nazaten van dhr. Koutrik

90 jaar geleden was de tuinbaas, de heer Koutrik man van de familie nauw betrokken bij de aanplant en onderhoud van het pinetum. Deze tuinbaas woonde aan de Molenweg in het tuinmanshuis. Het pinetum zou graag in contact komen met de nazaten van de heer Koutrik. Als iemand daar meer informatie over heeft, horen zij dat graag (info@ pinetum.eu of Boslaan 75, 6741 KD Lunteren).

Wolvenbestendig maken 

Schapen vormen een belangrijke basis voor het beheer van het pinetum. Het gezelschap van de IDS ghad daar ook veel belangstelling voor. De schapen zorgen dat de heide aan kracht wint en dat andere onderbegroeiing in toom wordt gehouden. Door het onregelmatige terrein is beheer op een andere manier nauwelijks te doen. Zij zorgen voor een grote biodiversiteit in het pinetum. 

Het beheer met schapen wordt echter bedreigd door de oprukkende wolf. Ondanks dat er een hek om het pinetum staat, is dat onvoldoende om de wolf tegen te houden. Er zijn regelingen voor een tegemoetkoming in de kosten om het hek wolvenbestendig te maken, maar die zijn niet toegesneden op deze situatie.

De komende tijd zal het hek waar mogelijk worden aangepast, maar de noodzakelijke aanpassingen volgens de richtlijnen zijn zo kostbaar dat dat niet binnen het bereik ligt. Die worden ergens begroot tussen de € 10.000 en € 15.000. De kosten van het ruim baan geven aan de wolf worden hier afgewentelt, terwijl de indruk wordt gewekt door de provincie dat er een goede vergoedingsregeling is.    

Lees hier de online krant van deze week.

Henk de Rooy

KERNHEM/EDE- Kort, krachtig en verrassend. Zo viel de expositie ‘Dit moet je zien!’ te omschrijven. Deze was samengesteld met materiaal dat u en ik hadden kunnen inbrengen. De expositie bestond uit schilderijen, beeldjes, voorwerpen, foto’s, kunstzinnige werkstukken, souvenirs, etc. 

Bijzonder was dat elk object een eigen, veelal persoonlijk, verhaal vertelde van de inbrenger. Zij hadden zich speciaal voor deze expositie opgegeven. En, inderdaad, dit had je moeten zien.

Stil en ontroerd

De begeleidende tekst van de objecten kreeg men bij binnenkomst uitgereikt, om zo het verhaal van de inbrenger te beleven. Om te beginnen met een van de meest intrigerende. Bij betreden van de ruimte viel het niet zo direct op, een groot portret van een jonge vrouw dat een gehele wand domineerde. Bij het omdraaien knalde het naar binnen en werd je het portret ingezogen. Wie is deze vrouw, of was naar zo blijken? De titel ‘Portret van Liefde’ deed al iets vermoeden. Met name de hoofdletter van liefde.  

Het portret, met grafiet en houtskool op papier, is een zeer persoonlijke ode van de moeder aan haar dochter. Die niet meer is op deze aarde. Het verhaal maakte je stil en het ontroerde.  Zo persoonlijk en dat te willen delen met anderen. Hoe bloot durf je jezelf dan als inzender geven?

Gered van de brandstapel

Met exposeren maak je jezelf kwetsbaar. Je treedt uit de veilige anonimiteit van je eigen thuisatelier. Je maakt van divers materiaal een compositie, waarmee de bezoeker wordt uitgedaagd. 

Zoals een collage van diverse voorwerpen, die met elkaar een verrassende geheel vormen. 

Kijk even mee: een oude speelgoedboot (gered van de brandstapel), een carburateur (gered van de schroothoop), een stuk metaal geheel verroest en duidelijk uit de grond gehaald, blijkt een zeldzame cardan-overbrenging van een rijwiel te zijn en een Engelse benzinetank. Dingen waar achteloos aan voorbij wordt gegaan, maar door de compositie een sterk en krachtig object. 

Hoe leuk zou het zijn

Lopende langs de objecten word je meer en meer getroffen door de verhalen erachter. Zoals het drieluik Dat de expositie slechts twee dagen te zien was, was tegelijkertijd ook de kracht ervan. 

Een bewuste keuze van de organisatie. In een korte tijdspanne een krachtige expositie opzetten die de bezoeker weet te raken door het persoonlijke verhaal achter de objecten.

Tot volgend jaar?

Of zoals een exposant liet optekenen: 

Ik wil dit graag 

met jullie delen.

Lees hier de online krant van deze week.