Lunterse beschouwinkjes: Van Lunteren naar de Hoge Veluwe, per trein?

Bijna was dat mogelijk geweest. In het begin van de vorige eeuw is er een uitgewerkt plan geweest om een spoorlijn aan te leggen van Lunteren naar Hoenderloo. Daarbij speelde handjeklap vanuit Kröller, de eigenaar van wat later het park de Hoge Veluwe zou worden, een rol. Uiteindelijk is die spoorlijn er nooit van gekomen, maar een nooit gebruikte halteplaats voor dit spoor en een verplaatste weg zijn er nog wel.

Spoorlijnentijd

In het begin van deze eeuw werden er overal in Nederland spoorlijnen aangelegd. Zo ontstond er ook een plan om een spoorlijn aan te leggen van Arnhem naar Apeldoorn, dwars over de Veluwe, via Hoenderloo. Al snel werd daarbij een zijlijn gepland die van Hoenderloo naar Lunteren zou lopen

Er werd een ‘Comité ter verkrijging en instandhouding van eene spoorwegverbinding tusschen Arnhem en Apeldoorn met een zijtak Hoenderloo-Lunteren’ gevormd. Dit comité ging zich beijveren voor de financiering van deze lijn. Daartoe werd contact gelegd met alle eigenaren van de grond van deze lijn, dat waren vooral de gemeentes. 

Gemeenteraad van Ede

Zo werd er in 1913 en 1914 in de gemeenteraad van Ede uitgebreid gesproken over hoeveel geld er ter beschikking gesteld zou worden voor deze spoorlijn van Hoenderloo naar Lunteren. Daarbij kwamen allerlei voorwaarden aan de orde. 

Zo kwam ter sprake dat men zonder overstappen naar Ede zou moeten kunnen reizen. Hierbij speelde vooral mee, dat men bang was dat anders de markt in Barneveld bevoordeeld zou worden ten koste van de markt in Ede. Ook werd besproken dat men -vanuit Lunteren- zonder overstappen via Hoenderloo naar Apeldoorn zou moeten kunnen reizen. Dit bleek technisch niet mogelijk, omdat de spoorlijn Arnhem-Apeldoorn ‘geëlektrificeerd’ zou worden en op de zijtak naar Lunteren zouden stoomtreinen gaan rijden. 

Dhr. Kröller en de weg tussen Otterlo en Hoenderloo

In deze tijd was dhr. Kröller bezig met het  verwerven van de stukken grond, die later de Hoge Veluwe zouden vormen. Dwars door zijn gebied liep de -nog steeds bestaande- maar toen openbare weg van Otterlo naar Hoenderloo, via boerderij de Pampel. Door deze openbare weg werd zijn terrein in tweeën gesplitst.  Kröller wilde hier echter een besloten jachtterrein van maken.  Daartoe wilde hij deze weg verleggen naar de noordgrens van zijn terrein.  Behalve de Kröller-Müllers had niemand anders belang bij de verlegging van deze weg. Om de gemeente Ede te paaien voor dit plan, bood Kröller  daarom -ook langs de noordgrens- van zijn park grond aan voor de aan te leggen spoorlijn Lunteren-Hoenderloo. Daarbij stelde hij wel als voorwaarde dat daar ook de nieuw aan te leggen, en door Kröller te betalen, weg van Otterlo naar Hoenderloo zou komen. Hij wilde ook met een  fors aandelenpakket deelnemen  in de nieuwe spoorwegmaatschappij ‘de Hooge Veluwe’, die de lijn zou exploiteren. De oude weg van Otterlo naar Hoenderloo zou dan aan de openbaarheid onttrokken kunnen worden en Kröller had dan zijn eigen besloten jachtterrein.

Loop van de spoorlijn

Er zijn diverse tekeningen van het mogelijke tracé van deze spoorlijn gemaakt. Voor de spoorlijn van Arnhem naar Apeldoorn is zelfs al een talud aangelegd, wat ter hoogte van Schaarsbergen nog te vinden is.

Halteplaatsen waren gepland bij Hoenderloo, de Hoge Veluwe (ter hoogte van de huidige dienstgebouwen), Harskamp (waar de legerplaats ook van zou profiteren) en De Valk (waar ook een laad-en losterrein voorzien was en wat ongetwijfeld en enorme economische boost zou beteken voor de buurtschap de Valk). Het eindpunt zou station Lunteren zijn.

Bouw van een halteplaats 

In deze tijd werd ook het jachtslot Sint Hubertus gebouwd met de nodige bijgebouwen, zoals stallen en woningen voor personeel. Deze stallen en woningen zijn later de dienstgebouwen van het nationaal park de Hoge Veluwe geworden. Vooruitlopend op de spoorlijn-plannen heeft het echtpaar Kröller-Müller hier ook alvast een halteplaats voor de trein laten bouwen. Deze halteplaats bestaat nog steeds! Dit gebouwtje is te vinden aan de westzijde van de binnenplaats van het huidige dienstgebouw. Deze halteplaats staat niet langs, maar haaks op de aan te leggen spoorlijn. Waarschijnlijk om esthetische redenen. 

Hoe ging het verder met de spoorlijn en de weg?

De spoorlijn is er, vanwege financieringsproblemen, uiteindelijk nooit gekomen: niet van Arnhem naar Apeldoorn, noch van Hoenderloo naar Lunteren. Door de toezeggingen van dhr. Kröller, om financieel fors bij te dragen aan deze spoorlijn, heeft hij de gemeenteraad van Ede wel zover gekregen dat ze in hebben gestemd met zijn plan om de weg van Otterlo naar Hoenderloo naar de noordgrens van zijn terrein te verleggen. Daar vinden we nog steeds deze weg tussen het schietterrein Harskamp en de Hoge Veluwe. Deze weg was er niet gekomen, zonder de  door Kröller toegezegde financiële bijdragen voor de nooit gekomen  spoorweg. 

Bronnen:

– Notulen gemeenteraad Ede van 9 september 1913, 25 oktober 1913 en 16 februari 1914 

– Haak en Hofman (1995). De Hoge Veluwe in de 19e eeuw.

Met dank aan Roel van Amerongen en het Gemeentearchief Ede

Martijn Stöfsel

Lees hier de online krant van deze week.