Open Monumentendag 2023: van Dadar Hidjou tot Rembrandts keuken

Henk de Rooy

REGIO – Zaterdag 9 september werd de jaarlijkse Open Monumentendag gehouden. Her en der gingen deuren open voor bezoekers, die anders stevig op slot bleven. 

Achter die geopende deuren bevonden zich soms pareltjes met een bijzondere geschiedenis, zoals een kijkje in de keuken van Rembrandt, of de muur opgebouwd uit eeuwenoude stenen. Ooit van het bellemannetje gehoord, of rondgekken in een authentieke moederstuin?

Afgelopen zaterdag was daar er de gelegenheid toe. Zou zeggen stap met mij mee op de fiets en we maken een rondje.

De keuken van Rembrandt

Het is nog aangenaam op deze zaterdagochtend. De mist hangt nog als een verkoelende sluier over het land. Peddelend langs de Lunterseweg doemt boerderij Groot Beetrum uit de nevel op. Ontelbare keren komen we er langs, maar weet wel dat deze boerderij een lange geschiedenis heeft. De eerste vermeldingen dateren van rond 1200, meer dan acht (!!!) eeuwen geleden. Toen leefden er al mensen op deze plek. Fascinerend is dan te beseffen dat het onmogelijk is een beeld te vormen van het dagelijkse leven van toen.

Voor dat dagelijkse leven, zij het in een latere tijd, heeft de keuken en het bakhuisje  van Groot Beetrum model gestaan. Dit was voor de tv serie over de schilder Rembrandt van Rijn (2011). Na een brand is de boerderij rond 1500 afgebrand en herbouwd in de stijl met een hoog rieten wolfdak. Een ander weetje is, dat de boerderij als sinds 1860 in het bezit is van de familie Kroesbergen.

Het bellemannetje

Inmiddels heeft de zon de nevel verdreven en daarmee de temperatuur laten oplopen tot tropische waarden. Voorzien van water en een dosis uithoudingsvermogen gaat het richting Lunteren. De eerste stop is de Oude Kerk voor, volgens de informatie, een rondleiding. Dat bleek ter plekke een groot woord. Wel werden een paar feitjes van de hand gedaan. Het blijkt dat het bellemannetje, boven de hoofdingang, nog één van de drie originele bellemannetjes in Nederland te zijn. Die van de Oude Kerk blijkt nog te werken, al is het mechanisme uitgezet. Het bellemannetje gaf aan dat het wel tijd werd dat de dominee een einde aan zijn preek diende te maken.

Ook de preekstoel verdient enige aandacht deze is nog in originele staat uit 1760. Deze was geschonken geweest door de jonkers van kasteel De Bruinehorst in Ederveen.

In de Dorpstraat is het gezellig en levendig en raken de terrassen al aardig bezet. De pas geopende Hema adverteert deze zaterdag met haar originele worst. Voor het eerst verkrijgbaar in de Hema-winkel in Lunteren. Een hartige hap op deze tropische zaterdag zou er wel ingaan. Er staan nog een aantal fietskilometers op het programma.

Genieten van vakmanschap

Tja, waarom zoeken we de hitte op, als het buiten al zo warm is? Het zal zijn om het fascinerende spel van hoog oplaaiende vlammen en het temmen van ijzer. We bevinden ons in de smederij van Jongbloed, die dit jaar precies 90 jaar oud is. De smederij is goeddeels intact en ademt nog de sfeer van bijna een eeuw geleden. 

Dat bedwingen van het onbuigzame ijzer is wel toevertrouwd aan smid Lennard Lagemaat uit Barneveld. Op de onlangs gehouden Oud Lunterse Dag gaf hij al een staaltje van zijn kunnen. Toen is het idee geopperd door Martien Jongbloed om de smederij ook tijdens de Open Monumentendag te openen voor het publiek. Het is steeds weer bewonderen en genieten wanneer vakmanschap zich ontplooit tot een boeiend kijkspel.

Lezing De Wormshoef

Inmiddels is bij De Wormshoef de grote zaal tot op de laatste plaats bezet geraakt voor een lezing van Henrico Hendriksen. Na de mislukte operatie Market Garden in september 1944 werd in de Wormshoef een SD-Hoofdkwartier gevestigd. Over de gevolgen van dit besluit werden vele families in en om Lunteren zwaar getroffen. In de kelders werden vele verzetsstrijders gemarteld en vervolgens afgevoerd naar Kamp Amersfoort. Over deze periode, eind 1944 en 1945, schreef Henrico Hendriksen het boek: Waar helden zwegen. 

Een boek dat een indringende kijk geeft op de laatste oorlogsmaanden voor Lunteren en omgeving.

Moeders-tuin

Nog onder de indruk van de lezing stappen we weer op de fiets. De volgende stop is een eindje weg, aan de Steenbeekweg in het Overwoud. Aan het lange rechte einde van de Meulunterseweg lijkt geen einde te komen. Even uitkijken bij het oversteken naar de Kattenbroekerweg, en dan opzoek naar de afslag naar de Steenbeekweg. Voordat je het in de gaten hebt fiets je eraan voorbij. Hetgeen dus gebeurde.

We gaan een originele moestuin bezoeken bij de dames Van Leeuwen. In de intro van dit artikel was er sprake van moeders-tuin. En dat is precies wat Rhodé weet te vertellen. 

Vroeger, neem honderd jaar geleden was het gedeelte van het erf voor de boerderij het domein van de vrouw des huizes, de tuin van moeder. Er werd groenten verbouwd voor eigen gebruik. Zo werd de tuin van moeder verbasterd tot het hedendaagse moestuin. Vader had zijn werk achter de boerderij op de akkers erachter. 

Wat de tuin origineel maakt is dat deze al 80 jaar op dezelfde plek een moestuin is. Met veelal groenten die ook toen werden verbouwd, als koolrabi, peterselie, komkommer, prei en natuurlijk sla, andijvie en rabarber.

De tuin wordt onderhouden zonder gebruik van enig bestrijdingsmiddel. Zelfs slakken worden met de hand verwijderd.

Een vergeten weetje: Wanneer moet je de eerste bonen poten? In de eerste meinacht!

Truckrun De Hartenberg

Het is al in de middag geworden wanneer de Meulunterseweg voor de tweede keer wordt afgefietst. Voor de huizen hebben toeschouwers plaatsgenomen in stoelen om maar niets te missen van de jaarlijkse Truckrun van De Hartenberg. Een rondrit door de omgeving van chauffeurs met bewoners van De Hartenberg. Ook dit jaar werd het een onvergetelijke tocht, waaraan zo’n 150 vrachtwagens deelnamen. De chauffeurs doen dit op vrijwillige basis, soms al vele, vele jaren.

Bij de rotonde Meulunterseweg/Dorpsstraat komen de eerste trucks de bocht om. Het is een feest de colonne knipperend en claxonnerend aan je voorbij te zien trekken. Kippenvel op je zwaaiende armen en enthousiaste toeschouwers die niet ophouden te zwaaien.

Maire W. Roelofsen

De kreet: Lunteren los van Ede!, is er een die bij tijd en wijle opgang doet.

De oorsprong hiervan kan best een gelegen hebben in 1812. Tijdens de Franse overheersing van Louis Bonaparte, de broer van de grote keizer Bonaparte, kregen plaatsen in Nederland elk een eigen bestuurder, een burgermeester. Dit naar Frans voorbeeld.

Lang heeft dit niet geduurd, want in 1816 was het alweer voorbij met deze pret. Elk dorp zijn burgermeester werd afgeschaft, maar Lunteren had dan toch maar zo’n zes jaar een Maire W. Roelofsen.

In Museum Lunteren is over deze periode een kleine, doch interessante tentoonstelling te zien. Met enkele officiële stukken en het burgermeesterstafje van Maire W. Roelofsen.

De huidige fam. Roelofsen uit Lunteren stamt in rechte lijn nog van deze eerste en enige burgermeester van Lunteren.

Dadar Hidjou op de streekmarkt

Nog twee stops staan er op het programma. De eerste is die bij de streekmarkt bij de Doesburgermolen. Zoals elk jaar is de organisatie in handen van de bewoners van het buurtschap Doesburg.

Rondom de standerdmolen uit 1620 is het een gezellige happening met diverse kraampjes met allerhande ambachtelijke spullen en demonstraties. 

Een gewilde plek is de strook in de schaduw van de molen, waar menigeen neer is gestreken met een verkoelend ijsje.

De streekmarkt kenmerkt zich in het ontmoeten en het maken van een buurtpraatje met bekenden en familie. Ondertussen beklimmen durfal’s de trap naar het molenhuis. Omhoog gaat nog, maar weer naar beneden heb je toch enige zelfverzekerdheid nodig.

Bij de pennenkoekenkraam een lekkere Indonesische pannenkoek (Dadar Hidjou) gekocht. Nog even bij de trekkers gekeken die net op dat moment aan het dorsen waren. Een stoffige bedoening. 

Verwoest door Spanjaarden

Boerderij Engelenhove ligt maar een goede kilometer van de Doesburgermolen af. De boerderij is er van het type Hallenhuisboederij. Er is in 1447 al sprake van een boerderij. Volgens een koopbrief uit dat jaar is de boerderij, zeer waarschijnlijk, verkocht aan de heer van Kernhem. Volgens de fam. Van der Marel stamt de huidige boerderij Engelehove uit 1765.

Een bijzonderheid is brandmuur in de boerderij. De muren van de boerderij is opgemetseld met stenen van de ruïne van het kasteel Kernhem. Deze was door de Spanjaarden, gedurende de 80-jarige oorlog, geheel verwoest. 

Eén van de muren die nog uit de tijd van de herbouw bewaard is gebleven is de brandmuur. Deze diende bij brand als een vertragende factor. De voegen van de muur zijn men leem ingesmeerd. Aan de ongelijke vorm van de stenen in de muur is nog duidelijk te zien deze een verleden hebben. Uit de oorspronkelijke muren van kasteel Kernhem.

Eerste bakkie koffie

Na een dag vol wederwaardigheden en een behoorlijk aantal fietskilometers op deze tropische Open Monumentendag is het goed even neer te strijken bij De Wagenschuur. De voormalige wagenloods van boerderij Engelehove.

Het eerste bakkie koffie van deze dag smaakt opperbest en de taartpunt van bosvruchten is heerlijk fris.

 

Lees hier de online krant van deze week.