Op naar 75 jaar bevrijding Lunteren (2)

Het 3e decennium van deze eeuw is aangebroken. De kerstdagen liggen weer achter ons. En zoals velen starten wij het nieuwe jaar ‘traditioneel’ met goede voornemens, welke veelal snel teniet gedaan worden door regulier en vertrouwd gedrag. En deze opnieuw voorgenomen worden bij de eerst volgende jaarwisseling. Zoals gebruikelijk worden de meeste zomervakanties ook aan het begin van het nieuwe kalenderjaar geboekt. Hoe anders was dit 75 jaar geleden! Het meest belangrijkste voor de Nederlanders – in het nog bezette deel van Nederland – was een einde aan de oorlog, dat in januari 1945 zijn 5e jaar in ging.

Nederland januari 1945

Het zal voor de meeste Nederlanders in bezet Nederland alles behalve een ‘zalige kerst’ zijn geweest, daar honger (in Amsterdam stierven gemiddeld 500 mensen per week van de honger), de strenge kou en een nieuw Duits offensief in de Ardennen (België) niet positief bijdroegen aan de hoop dat de oorlog snel over zou zijn. Het duurde nog tot januari 1945 voordat de geallieerden de Duitse strijdkrachten weer had teruggedrongen. Hierdoor bleef de grens tussen bevrijd en bezet Nederland bestaan. Na het Ardennenoffensief staakten de geallieerden ook hun offensief vanwege de barre winterse omstandigheden. Voor bezet Nederland volgde nog zware maanden.

Lunteren januari 1945

Het nieuwe jaar begon voor Lunteren grimmig. Op 2 januari 1945 vond er een inval plaats op de boerderij ‘Het Nieuwe Erf’ van Aart Roelofsen aan de Postweg 63 in Lunteren. Roelofsen bood samen met zijn vrouw regelmatig onderdak aan geallieerde piloten, joden, verzetslieden en mensen die de Arbeitseinsatz in Duitsland wilden ontlopen. Bij deze inval werd de knecht van Roelofsen gearresteerd en meegenomen naar De Wormshoef, waar hem vermoedelijk een zwaar verhoor wachtte. Een dag later wist hij echter te ontsnappen. De winterse toestanden bleven voortduren in het nieuwe jaar. Op 24 januari vroor het stevig en in de nacht van 26-27 januari viel er een dik pak sneeuw. Niet alleen werd de sfeer in en rondom Lunteren steeds grimmiger door razzia’s, maar ook scheen de Duitse bezetter vervelend te zijn geweest door sleetjes en kinderwagens af te pakken, waarmee mensen hun bagage dan wel hout mee vervoerden.

Opmars van de Lunterse bevrijders

Zoals in het vorige artikel was aangegeven maakte het 5th Canadian Armoured Regiment deel uit van de Italiaanse campagne en verbleef gedurende januari 1944 tot begin januari 1945 in Italië. Begin februari 1945 startte “Operation Goldflake”. Tijdens deze operatie werden er geallieerde troepen vanuit Italië vervoerd om deel uit te gaan maken van de bevrijding van Noordwest-Europa (NWE). Het 5th Canadian Armoured Regiment maakte deel uit van deze operatie en werd per schip van Livorno (Italië) naar Marseille (Frankrijk) vervoerd om vervolgens over de weg en via het spoor naar België te worden getransporteerd. Eind februari 1945 komt de divisie in België aan. Na een reorganisatie en zich opnieuw te hebben uitgerust, nam de divisie deel aan gevechtsoperaties in NWE van 31 maart 1945 tot aan de capitulatie van de Duitse strijdkrachten.

De NSB: uitgespeeld

De overhaaste vlucht van mannen, hoewel Mussert het deze mannen verboden had, vrouwen en kinderen op “Dolle Dinsdag” (5 september 1944) naar Noord-Duitsland bezorgde de NSB veel negatieve publiciteit en bracht haar geloofwaardigheid de genadeklap toe.

NSB hagespraken

Hoe anders was de situatie voor de NSB Leider Mussert, toen hij ongeveer 85 jaar geleden voor het eerst zijn declamaties opvoerden aan de Hessenweg op de Goudsberg. In Lunteren vonden er gedurende de jaren 1936-1940 NSB massamanifestaties plaats onder de passende naam “hagespraken”.

 

Het perceel aan de Hessenweg werd ondergebracht in een stichting, genaamd “Nationaal Tehuis”. Het terrein zou in een paar jaar tijd omgetoverd worden naar een heus amfitheater met alle comfort. Vijf officiële hagespraken, vele andere bijeenkomsten, landdagen en kampen vonden plaats gedurende jaren 1936-1944 op de Goudsberg

Foto: Hagespraak der Bevrijding 22 juni 1940

Mussert had grootse plannen met het Lunterse terrein en de ingenieur in hem zorgde ervoor dat samen met architect Mart Jansen er een heuse transformatie zou plaats gaan vinden. Vele tonnen aan Lunterse grond werd handmatig (!) verplaatst. Op dit braakliggend terrein van het Nationaal Tehuis verrees onder meer een kampeerterrein, sportveld, parkeerplaatsen, gezinshuisjes, wc- en toiletgebouw, kampgebouw en een vergaderruimte (het podium en ‘de’ muur). Naast het beheer van de terreinen en gebouwen, was er binnen de NSB een hagespraak-organisatie actief die belast was met de voorbereidingen en uitvoering van deze massabijeenkomsten. Door geldgebrek en het uitbreken van de tweede wereldoorlog kwam de klad erin bij de bouwaspiraties van Mussert en Jansen, evenals het feit dat de bezetter grote massabijeenkomsten had verboden, verwaterde de mythische kracht van het Hagespraakterrein.

 

Een kijkje achter de schermen geeft een interessante impressie over de ‘rise and fall’ van de NSB in Lunteren, zowel net voor als tijdens de tweede wereldoorlog. Met name de onbekende kant van dit hoofdstuk uit de Lunterse geschiedenis wordt met uniek materiaal in woord en beeld toegelicht. De ‘NSB in Lunteren’ en het fenomeen ‘Hagespraak’ zijn onderwerpen uit het drieluik van de presentaties, die op 16 april a.s. gegeven worden.

 

Presentatie: dit tweede artikel – in aanloop naar 16 april 2020: de dag waarop Lunteren 75 jaar geleden is bevrijd door de Canadezen – staat in het teken van de 75e bevrijdingsjaar van Lunteren. Op donderdagavond 16 april 2020 zullen in zaal Floor meerdere presentaties worden gegeven die terugblikken naar de Lunterse (voor)oorlogse periode. Nadere informatie volgt de komende maanden via deze krant.