Lunterse beschouwinkjes: Herdenken en gedenken op 4 en 5 mei in Lunteren
Binnenkort herdenken we dat 78 jaar geleden de Tweede Wereldoorlog -in Europa-geëindigd is. Oorlog was voor ons een ver-van-m’n-bed-show geworden. Door de recente oorlog in de Oekraïne zijn we ons er bewust van geworden, dat vrede niet altijd vanzelfsprekend is. Vrede is iets bijzonders. Ook de democratie zoals wij die in Nederland kennen, is bijzonder. Daardoor kan niet één iemand of één bevolkingsgroep zijn wil opleggen aan de rest. Onze democratie is één van de meest rechtvaardige manieren om een land te organiseren. Daarmee voorkomen we ook die dingen, die nu gebeuren in en door Rusland. En die meer dan 80 jaar geleden in en door Duitsland gebeurden. Wat is er in Lunteren gebeurd in de Tweede Wereldoorlog, wat we zouden kunnen herdenken en gedenken op 4 en 5 mei?
Lunteren als frontgebied
De eerste dagen van de oorlog in 1940 lag Lunteren in de frontlinie. De Nederlandse militaire lagen nog bij de Schans en in Veenendaal, terwijl de Duitse militairen Lunteren al bezet hadden. Het Nederlandse leger heeft Lunteren toen met granaten beschoten. Daarbij zijn op 11 mei 1940 twaalf Lunterse burgers omgekomen. Hun graven zijn nog altijd te vinden op de begraafplaats van Lunteren.
Rondom beschietingen voorafgaand aan de bevrijding van Lunteren op 17 april 1945 zijn er door granaatvuur twee mensen omgekomen. Door een ongeluk met een wapen, dat door een Canadese militair het schoongemaakt, is op 2 mei 1945 nog een jong meisje doodgeschoten.
Joodse mensen in Lunteren
Voor de oorlog woonden er 15 Joodse mensen in Lunteren. Zij moesten met een gele ster op lopen. Ook hingen er in Lunteren bordjes ‘verboden voor joden’. Alle Lunterse joden zijn gedeporteerd naar Westerbork en later naar vernietigingskampen. Slechts vier van hen hebben dat overleefd. Geen van hen is teruggekeerd naar Lunteren.
In en rondom Lunteren hebben zo’n 2 a 300 Joodse mensen ondergedoken gezeten. Van hen zijn er tientallen opgepakt, vaak onder leiding van de beruchte politieman Kipp van de Edese politie. Zij zijn allen vermoord In de vernietigingskampen.
Op Lunters grondgebied, bij de Biezen in de bocht aan de Lunterseweg vlakbij Barneveld, is tijdens de oorlog een jaar lang een joods kamp geweest. Net als in kasteel De Schaffelaar. Daar verbleven Joodse mensen, die vrijgesteld waren van deportatie. Ondanks de beloftes van de Duitsers zijn ze uiteindelijk allen gedeporteerd naar Westerbork en later naar concentratiekamp Theresienstadt in Tsjechië. Zij zouden naar Auschwitz worden getransporteerd, waar ze ongetwijfeld allen vermoord zouden worden. Dat lot bleef hen bespaard, door de bevrijding door de Russen!
Verzetsmensen
In Lunteren was een verzetsgroep actief onder leiding van Aart Roelofsen, die in boerderij Het Nieuwe Erf aan de Postweg woonde. Zij werkten veel samen met de verzetsgroepen in Ede. Voor zover na te gaan zijn er ongeveer 36 mensen lid geweest van de verzetsgroep in Lunteren. Zij zorgden voor onderdak en voedsel voor onderduikers, ze hebben gewapende overvallen uitgevoerd, verraders geliquideerd, spoorbaan opgeblazen, illegale krantjes gemaakt en verspreid, Pegasustochten georganiseerd en meegewerkt aan wapendroppings. De laatste wapendropping in maart 1945 is gruwelijk misgegaan, doordat de Duitsers bij toeval de dropping ontdekten. Ze hebben uiteindelijk 17 mensen van de verzetsgroepen uit Lunteren en Ede gearresteerd. Zij zijn allen een maand voor de bevrijding vermoord door de Duitsers. 16 van hen zijn daarbij als vergeldingsactie gefusilleerd In Amersfoort en Loosdrecht. Nog zeker 6 andere leden van de verzetsgroep Lunteren of mensen die meewerkten met de verzetsgroep Lunteren zijn vermoord door de Duitsers.
Martelcentrum de Wormshoef
In de Wormshoef en de naastgelegen villa Eekhorst was vanaf september 1944 het regionale hoofdkwartier van de SicherheitsDienst gevestigd. Dat hoofdkwartier was verplaatst vanuit Arnhem, na de gevechten daar tijdens de luchtlandingsoperatie in september 1944.
In de Wormshoef hebben vele mensen gevangen gezeten en zijn ernstig mishandeld en gemarteld. Tientallen van hen hebben dat met de dood moeten bekopen. Een tragische gebeurtenis is het verhaal van Kees de Belg, die twee dagen voor de bevrijding in een weiland achter de Eekhorst is doodgeschoten. In de stoep voor de Eekhorst is ter nagedachtenis aan hem een zogenaamde ‘stolpersteen’ geplaatst.
Verdere burgerdoden In Lunteren
Door diverse oorzaken samenhangend met oorlogsgeweld door de Duitsers zijn er ongeveer tien andere Lunteranen vermoord in de Tweede Wereldoorlog.
De oorlog in Nederlands Indië
Er hebben ook Lunterse jongens deelgenomen aan de politionele acties in Nederlands Indië in de jaren na 1945. Van hen zijn er twee gesneuveld.
Na de oorlog, vanaf 1951, zijn Molukse KNIL-militairen met hun gezinnen komen wonen in de barakken van het kamp de Biezen aan de Lunterseweg. In 1975 is een deel van hen in Lunteren komen wonen. De Molukse KNIL-militairen, die gevangen hebben gezeten in jappenkampen, zijn bijna allemaal vreselijk mishandeld door de Jappen. Zij voelden zich na de oorlog onrechtvaardig behandeld door de Nederlandse overheid met loze beloften.
Slachtoffers na de Tweede wereldoorlog
Op 4 mei herdenken we ook alle Nederlandse slachtoffers, militairen en burgers, die sinds de Tweede Wereldoorlog stierven in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Onbekend is hoeveel Lunteranen daarbij waren.
Wanneer gedenken en herdenken?
Donderdag 4 mei om 20 uur bij het oorlogsmonument aan de Kerkhoflaan in Lunteren. Daaraan voorafgaand is er een kerkdienst in de Maranathakerk.
Vlagvertoon
Op deze dagen herdenken we -desgewenst- ook met de Nederlandse vlag, die dan een andere betekenis heeft dan soms afgelopen jaar het geval was. Op 4 mei halfstok en op 5 mei voluit. Rode kleur bovenaan!
Martijn Stöfsel
Bron: Lunteren en de Tweede Wereldoorlog (2015), Ede: gemeentearchief, verkrijgbaar bij museum Lunteren.
Lees hier de online krant van deze week.