Lunterse beschouwinkjes: De Lunterse Beek
De Lunterse Beek is vooral bekend als viswinkel en visrestaurant In het centrum van Lunteren. De Lunterse Beek was echter een -voor de waterafvoer- zeer belangrijke beek In de Gelderse Vallei. De huidige Lunterse Beek loopt heden ten dage nauwelijks door Lunteren en in de loop der tijd zijn er tientallen kilometers van de Lunterse Beek verdwenen.
De huidige Lunterse Beek
De beek ontspringt tegenwoordig bij de rondweg ongeveer 200 m ten noordoosten van de kruising met de Klomperweg. De Lunterse Beek kronkelt dan langs de Stroet naar het Werk aan de Daatselaar en langs Renswoude. Ten zuiden van Scherpenzeel mondt de inmiddels brede beek dan uit in het Valleikanaal. De huidige Lunterse beek is nog maar 11 kilometer lang en wordt gevoed door de Overwoudse Beek, de Nederwoudse Beek, de Sprakelaars Beek en de Fliertse Beek. De beek wordt beheerd door het Waterschap Vallei en Veluwe.
De vroegere Lunterse Beek
De oorspronkelijke Lunterse Beek was wel 35 km lang en was gedurende honderden jaren zeer belangrijk voor de waterafvoer in de Gelderse vallei. De beek ontsprong in de buurt van Kootwijk. Langs de loop van de beek ontstonden buurtschappen als De valk, Westeneng, Meulunteren, Lunteren, Renswoude, Scherpenzeel, Woudenberg en Leusden. De Lunterse Beek mondde uiteindelijk uit in de grachten in Amersfoort. De Amersfoortse grachten werden eeuwenlang gevoed met zeer schoon Lunters water! Uiteindelijk stroomde dat water naar de Zuiderzee, via de Eem. De Eem was daarmee eigenlijk een soort vervolg van de Lunterse Beek.
Verzanding en conflicten
Door allerlei oorzaken verliep de waterafvoer via de Lunterse Beek geleidelijk aan niet meer goed. Door veel zandtoevoer verzandden de Amersfoortse grachten en was het peil in de Lunterse Beek te hoog. Er werd gekozen om het water via de Barneveldse beek af te voeren. Hierdoor verzandde uiteindelijk de bovenloop van de Lunterse Beek tot Lunteren.
Valleikanaal en Heiligerberger beek
Eind jaren dertig werd het Valleikanaal gegraven. Daarbij werd tussen Scherpenzeel en Leusden gedurende een kilometer of vijf de loop van de Lunterse Beek gevolgd.
De loop van de oorspronkelijke Lunterse Beek van Leusden tot Amersfoort heet tegenwoordig Heilgerberger Beek.
Daarmee is de eens zo lange Lunterse Beek gereduceerd van 35 tot 11 kilometer.
Kunstwerken
De Lunterse Beek kent twee soorten kunstwerken. Kunstwerken in de bouwkundige betekenis van het woord: sluisjes, bruggetjes en vistrappen.
Daarnaast zijn dat twee artistieke kunstwerken. Ze zijn gemaakt door Floor van Dusseldorp (1940) en ze verbeelden de oude loop van de Lunterse Beek, dwars door het dorp Lunteren. Het eerste kunstwerk, bij het station, heet ‘de Bron’ en werd in 2015 onthuld. Het zijn zilverkleurige golven met daarop dichtregels van Paul van Ostaijen: ‘klein de druppel / verborgen in lagen van tijd / opwellend het water / onmisbaar voor de mensheid’. Via zilverkleurige steentjes in de Wilbrinkstraat, die waterdruppels symboliseren, is het verbonden met het tweede kunstwerk van Van Dusseldorp: ’Meander’ (2006) in de Dorpstraat. Dat bestaat uit een- in het plaveisel aangebrachte- blauwe meanderende beek, met daarin de volgende dichtregels: ‘Smal de geul / water van veluw tot vallei / herinnering stroomt / in zilver en blauw voorbij’.
Lunterse Beek en natuurschoon
De Lunterse Beek heeft nog steeds zeer mooi zuiver water en prachtige natuur, met name het gedeelte waar de beek de Slaperdijk kruist, net ten zuiden van het Werk aan de Daatselaar en ten oosten en noorden van Renswoude. De beek is onderdeel van de ecologische hoofdstructuur tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. Er lopen, vliegen en zwemmen ijsvogels, ooievaars, lepelaars, padden, hazen, fazanten en tientallen vissoorten.
Martijn Stöfsel
bronnen:
– www.spoorbeeld.nl
– www.straatpoezie.nl
– Wegwies, nummer 5, 2020
Lees hier de online krant van deze week.
