Lunterse beschouwinkjes: De eeuwenoude Slaperdijk
Op vier kilometer ten westen van Lunteren bevindt zich een verborgen prachtig stukje natuur: de eeuwenoude Slaperdijk. Een mengeling van honderden jaren geschiedenis van waterbeheersing en militaire bescherming. Maar waarom is hier een dijk, terwijl er geen groot water in de buurt is?
Waar is de Slaperdijk ?
De Slaperdijk, aangelegd rond 1650, maakt nu onderdeel uit van de Grebbeline, maar is veel ouder.
De Slaperdijk bestaat uit twee delen. Het eerste deel loopt van het Werk aan de Daatselaar tot het Fort aan de Buurtsteeg, zo’n 5 kilometer lang. Dan is er een oost-west-stukje Jufferdijk naar de Emminkhuizerberg. Vanaf de Emminkhuizerberg loopt de Slaperdijk dan weer zo’n drie kilometer naar het zuiden, naar de Amerongse berg.
Waarom is hier een Slaperdijk?
Een ‘slaperdijk’ is een tweede dijk, in de buurt van een echte dijk langs de zee of een rivier. Als de echte dijk doorbreekt, wordt het water dan tegengehouden door de ‘slapende’ dijk.
Maar in de Gelderse vallei is helemaal geen zee of grote rivier. Waarom is hier dan een slaperdijk?
Dat heeft te maken met het grote hoogteverschil tussen het gebied bij Wageningen, waar de Rijn stroomt en Amersfoort, namelijk wel 7 meter. Hierdoor heeft vaak de gehele Gelderse vallei, met name het Utrechtse gedeelte, tot in Amersfoort, onder water gestaan na een dijkdoorbraak van de Grebbedijk bij de Rijn bij Wageningen.
Vanwege conflicten tussen de Utrechtse staten en de Geldersen lukte het niet om een slaperdijk op Gelders grondgebied gerealiseerd te krijgen. Er werd dus een Slaperdijk aangelegd op de grens van de provincie Utrecht en Gelderland, tussen Renswoude en Lunteren. De functie van die Slaperdijk is om te voorkomen dat vooral het Utrechtse deel van de Gelderse vallei niet onder water komt te staan. De doorgangen in de Slaperdijk van de N224 en bij boerderij Nap konden daarbij met schotten worden dichtgezet
Militaire functie
Rond 1750 werd begonnen met het aanleggen van de Grebbelinie. Een waterlinie om de grote steden te beschermen tegen een militaire opmars vanuit het oosten. De Grebbelinie is een ingenieus systeem van dijkjes, sluizen, bruggen en forten, waardoor een gebied, tussen de Rijn en de Zuiderzee, onder water gezet kon worden met zo’n 40-70 cm hoog water. Dat is te weinig water om er met een boot te kunnen varen, maar teveel water om er met paarden en wagens door heen te rijden. Immers wegen, sloten en hekken zijn dan niet meer te zien.
De al bestaande Slaperdijk werd onderdeel van die Grebbelinie.
Het grappige is dat daarmee de functie van de Slaperdijk omdraaide. De oorspronkelijke functie was om overstromingen vanuit het oosten tegen te houden, zodat het westelijk gedeelte droog bleef. In de Grebbelinie kreeg de Slaperdijk de functie om water vanaf de westelijke zijde juist vast te houden, zodat het inundatie-gebied onder water kwam te staan en het oostelijke deel droog bleef.
Situatie nu: prachtige verstilde natuur
Het eerste deel van de Slaperdijk tussen Werk aan de Daatselaar en Fort aan de Buurtsteeg is een prachtig stukje onverwachte natuur, in beheer bij Staatsbosbeheer. De dijk is nog steeds in functie en wordt zodoende goed onderhouden om Renswoude, Scherpenzeel, Woudenberg en Amersfoort te beschermen bij een dijkdoorbraak van de Grebbedijk.Er loopt nu een voet/fietspad overheen. Er zijn veel vogels en op een aantal plekken poeltjes en rietlanden.
Vanaf Lunteren kan je een mooie fietstocht maken via de Schansweg, naar het Werk aan de Daatselaar, over de Slaperdijk naar Fort aan de Buurtsteeg en dan zelfde weg terug of ten westen van Renswoude via de Groeperkade weer terug naar Werk aan de Daatselaar.
Martijn Stöfsel
Bronnen
Grebbelinie, een cultuurhistorische fietstocht,
www.grebbelinie.nl
Lees hier de online krant van deze week.
